هانیه غفاری

دوزیستان ساکن مناطق کوهستانی به‌ویژه سمندرها نقش مهمی در اکوسیستم ازجمله به‌عنوان شکارگر در زیستگاه خود ایفا می‌کنند، این در حالی است که اطلاعات ما در خصوص برآورد جمعیت و نیازهای زیستگاهی سمندرهای ساکن در زیستگاه های کوهستانی، به‌ویژه زیرگونه سمندر سِمِنُف در کشور اندک است. بنابراین هدف از این مطالعه برآورد جمعیت سمندر سِمِنُف Salamandra infraimmaculata semenovi Nesterov, 1916 در محدوده شهرستان سروآباد و بررسی ویژگی های خرد زیستگاه این گونه در نظر گرفته ‌شد. به این منظور تعداد شش بازدیـد میدانی شامل یک پایش اولیه و پنج پایش شبانه جمعیت طی بازه زمانی 15 اردیبهشت الی 15 خرداد سال 1402 انجام گرفت. برای برآورد جمعیت از روش جولی-سبر استفاده شد. در مجموع تعداد 310 فرد صید، علامت‌گذاری و رها‌سازی شدند. در کل 17 درصد از جمعیت صیدشده مجدداً در واحدهای تلاش بعدی (4 واحد تلاش) صید مجدد شدند. ویژگی های ریخت شناسی سمندر سِمِنُف (وزن، طول سر، عرض سر، طول پوزه تا مخرج، طول دم و طول کل بدن) به ترتیب با استفاده ترازوی دیجیتال با دقت 001/0 گرم و کولیس با دقت 01/0 میلی‌ متر اندازه گیری شدند. از دستگاه دماسنج لیزری جهت تعیین دمـای بـدن افراد سمندر سِمِنُف و دمـای خـرد زیستگاه استفاده شد. از اسکارپل (قیچی کوچک) و پد الکلی جهت نشانه گذاری افراد استفاده گردید. ویژگی های خُرد زیستگاه شامل: ارتفاع (با استفاده از دستگاه موقعیت یاب جهانی)، درصد شیب (به وسیله مدل رقومی ارتفاع) و فاصله از منبع آبی (به کمک متر نواری) و هم چنین مدل رقومی ارتفاع، پوشش گیاهی با استفاده تصاویر ماهواره ای لندست، بافت خاک به روش هیدرومتری اندازه گیری شدند. هم‌چنین اطلاعات مربوط به محل پناه، عوامل تهدید، گونه های جانوری هم بوم و پوشش گیاهی غالب محدوده مطالعاتی نیز در فرم های استاندارد ثبت گردید. به‌منظور برآورد جمعیت زیرگونه سمندر سِمِنُف از نرم افزار Ecological Methodology نسخه 2/7 استفاده شد. بررسی داده‌ های مربوط به محدوده موردمطالعه زیستگاه هزارخانی (ویژگی های ریخت شناسی و خُرد زیستگاه) با استفاده از نرم‌ افزارSPSS نسخه 22 انجام شد. بر اساس نتایج حاصل از روش جولی-سبر در نرم افزارEcological Methodology، اندازه جمعیت زیرگونه با احتمال 95 درصد، 26/1327 فرد در عرصه‌ای به مساحت 11/16747 مترمربع برآورد شد. هم چنین تراکم زیرگونه 07/0 فرد در مترمربع به دست آمد. نتایج بخش ویژگی های ریخت شناسی نشان داد که ماده ها دارای جثه ای بزرگ تر و وزنی بیش تر نسبت به نرها هستند. بر اساس مشاهدات میدانی، زیرگونه سمندر سِمِنُف زیر برگ های پوسیده کف جنگل و در میان صخره ها، حاشیه منابع آبی راکد، نسبتاً جاری و غنی از اکسیژن را به عنوان محل پناه و استراحت انتخاب می کند. ازجمله مهم‌ترین عوامل تهدیدی که در زیستگاه هزارخانی مشاهده شد، مسدود نمودن و هدایت آب آبراهه ها برای کشاورزی و باغداری و لوله گذاری چشمه‌ها بود. زیرگونه سمندر سِمِنُف را می توان نمادی برای بیان کیفیت و تمیزی نهرها و جویبارهای طبیعی کوهستانی دانست. نتایج پژوهش حاضر می تواند به‌عنوان داده پایه جهت تهیه برنامه حفاظتی و تصمیم گیری های مدیریتی برای سمندر سِمِنُف و زیستگاه آن مورد استفاده قرار گیرد.

خزندگان و دوزیستان از اجزای کلیدی اکوسیستم محسوب می شوند و بعنوان شکارگر، شکار، علفخوار، پراکنده کننده دانه ها، غذای سایر گونه ها و یا هم سفره سایر گونه ها در طبیعت دارای ارزش هستند. ضرورت این تحقیق بدین جهت است که با مدل سازی مطلوبیت زیستگاه برای گونه های خزندگان و دوزیستان استان کردستان و یافتن مناطق مطلوب زیستگاهی گونه ها می توان میزان کارایی مناطق تحت حفاظت کنونی استان را مورد ارزیابی قرار داد. هم چنین برای تعریف و شناسایی مناطق تحت حفاظت جدید به تصمیم گیران و مدیران سازمان حفاظت محیط زیست و اداره کل محیط زیست استان کردستان کمک خواهد کرد. اهداف این تحقیق بررسی میزان همپوشانی زیستگاه های مطلوب خزندگان و دوزیستان دارای ارزش حفاظتی با مناطق تحت حفاظت کنونی در استان کردستان و انتخاب لکه های مناسب حفاظت خزندگان و دوزیستان برای تکمیل شبکه حفاظتی موجود در استان کردستان است، بدین منظور از داده های نقاط حضور 3 گونه از خزندگان (اسکینک اشنایدر (Eumeces schneideri)، لاسرتای کردستان (Timon kurdistanica) و لاکپشت مهمیزدار(Testudo graece) و 3 گونه از دوزیستان (سمندر کوهستانی دریوگین(Neurergus derjugini derjugini)، سمندر کوهستانی خال ریز (Neurergus derjugini microspilotus) و سمندر سمنف (Salamandra infraimmaculata semenovi) و متغیر های اقلیمی گرفته شده از سایت CHELSA به دلیل وابستگی زیاد خزندگان و دوزیستان به پارامتر های آب و هوایی برای مدل-سازی به روش حداکثر آنتروپی در نرم افزار MAXENT استفاده شد. نقشه غنای خزندگان و دوزیستان استان کردستان که شامل مناطق مطلوب همپوشانی شده گونه ها هستند دارای مساحت 47/13693 هکتار معادل 46/0 درصد از کل استان است. بخش بسیار کوچکی از نقشه غنا با مناطق تحت حفاظت موجود همپوشانی دارد که در منطقه حفاظت شده کوسالان قرار می گیرد و دارای مساحت 04/322 هکتار و 01/0 درصد از مناطق تحت حفاظت موجود استان کردستان است. براساس نتایج بخش زیادی از مناطق تحت حفاظت موجود استان کردستان با زیستگاههای مطلوب خزندگان و دوزیستان همپوشانی ندارد و ضامن بقای آنها نخواهند بود. بنابراین به منظور حفاظت و بقای گونه های خزنده و دوزیست استان کردستان پیشنهاد می گردد مساحتی بالغ بر 43/13371هکتار به مساحت مناطق تحت حفاظت کنونی استان کردستان اضافه گردد. مناطق پیشنهادی در غرب استان و بیش تر آن در اطراف پناهگاه حیات وحش زریوار و منطقه حفاظت شده کوسالان قرار گرفته است.

در این مطالعه نیازهای زیستگاهی و عوامل تهدیدکننده گونه افعی شاخدار دم عنکبوتی در شهرستان مهران در استان ایلام بررسی شد. مطالعه میدانی به صورت پیمایشی در بهار 1398تا اسفند 1398 انجام شد. برای ثبت اطلاعات خرد زیستگاه از پلات های 9 مترمربع با مرکزیت افعی شاخدار دم عنکبوتی استفاده شد. در زمان مشاهده گونه ویژگی های خرد زیستگاه شامل درصد پوشش گیاهی، میزان تراکم پوشش گیاهی، فرم رویشگاه، فاصله گونه تا لانه، درصد سنگ، دمای محیط و خرد زیستگاه و فاصله لانه تا نزدیک ترین گونه گیاهی، فاصله لانه تا نزدیک ترین گیاه سایه انداز، فرم رویشگاه و ویژگی ها و ابعاد لانه، زمان مشاهده گونه و عوامل تهدید گونه در فرم بازدید میدانی ثبت شد. هم چنین ارتفاع از سطح دریا، طول و عرض جغرافیایی با کمک دستگاه موقعیت یاب جهانی و دمای لانه و دمای خرد زیستگاه با استفاده از دستگاه ماسنج لیزری ثبت شدند. داده های بخش خرد زیستگاه و لانه توسط نرم افزار SPSS و آزمون تجزیه به مولفه های اصلی مورد بررسی گرفت. در طول این مطالعه جمعاً 30 تازیانه فرد افعی دم عنکبوتی مشاهده و ویژگی های زیستگاهی و ویژگی های لانه آن ها ثبت گردید. بیش ترین مشاهده گونه افعی دم عنکبوتی در یک فصل در این مطالعه مربوط به فصل تابستان (3/43 درصد) که 6/26 درصد مشاهدات مربوط به ماه شهریور و بعد از آن فصل بهار با ثبت 30 درصد مشاهدات بود. نتایج این مطالعه نشان داد این افعی بخش هایی از زیستگاه شامل دامنه با شیب کم (6/36 درصد)، تپه های کوچک وگرد (30 درصد) و سپس دامنه پرشیب (6/26 درصد) را انتخاب می کند. این گونه بخش هایی از خرد زیستگاه را ترجیح می دهند که به صورت علفی پوششی کوتاه و از لحاظ پوشش کم تراکم یا فاقد پوشش باشند. نتایج نشان داد افعی شاخدار دم عنکبوتی از گونه های گیاهی نوک لک لکی تیز، خینجوک، ترشک، ریش بزی، انجیر، درمنه به عنوان پناه استفاده می کند. براساس نتایج آزمون تجزیه به مولفه های اصلی پارامترهای شیب، جهت شیب و درصد پوشش سنگی بیش ترین تاثیر را در انتخاب محل لانه افعی شاخدار دم عنکبوتی در محدوده مورد مطالعه دارند. مهم ترین عوامل تهدید این گونه در شهرستان مهران پروژه انتقال آب، تخریب زیستگاه توسط روستاییان، دامداران و عشایر و حضور دام و هم چنین تجارت غیرقانونی آن است.

لاک پشت برکه ای خزری یکی از لاک پشت های برکه ای ایران است و مطالعات علمی اندکی در مورد بوم شناسی و ویژگی های زیستگاهی این گونه در کشور ایران انجام شده است و بسیاری از جنبه های بوم شناختی آن درکل محدوده پراکنش جهانی و هم چنین در کشور ناشناخته باقیمانده است و نیاز به مطالعه و بررسی دارد. در این مطالعه ویژگی های زیستگاهی 108 فرد لاکپشت برکه ای خزری از اواخر زمستان 1398 تا تابستان 1399 مورد بررسی قرار گرفتند. مطالعه میدانی با استفاده از روش مشاهده مستقیم تصادفی به صورت پیاده و هم چنین با استفاده از قایق از ساعت نه صبح تا هفت بعدازظهر در منطقه انجام شد. پس از مشاهده هر فرد لاک پشت مختصات جغرافیایی محل مشاهده با GPS ثبت شد. در محل حضور لاک پشت ها پلاتی با اندازه 3 * 3 مترمربع با مرکزیت گونه زده شد و سپس ویژگی های زیستگاهی شامل درصد پوشش گیاهی و درصد بدون پوشش گیاهی در آب، درصد پوشش گیاهی در خشکی، میزان تراکم پوشش گیاهی در آب و خشکی، عمق آب، فرم رویشگاه، نوع گونههای گیاهی شناور در آب، کنار آب و در خشکی، نوع بستر خاک ، هم چنین نوع و اندازه مکان های مناسب آفتابگیری مانند تنه ها و شاخه های درخت شناور در آب و دمای محیط و زیستگاه در فرم طراحیشده ثبت شدند. هم چنین زمان مشاهده گونه و ویژگیهای ظاهری گونه در محل ثبت شدند. با استفاده از دماسنج لیزری دمای بدن لاکپشت و خرد زیستگاه نیز اندازه گیری شدند. در کل 44 متغیر زیستگاهی ثبت شدند و برای بررسی انتخاب خرد زیستگاه توسط گونه آزمون تحلیل مولفه اصلی انجام گرفت. بر اساس نتایج نوع گونه گیاهی غالب داخل پلات موثرترین عامل بر انتخاب زیستگاه توسط لاک پشت برکه ای خزری در منطقه مورد مطالعه است. بر اساس نتایج درصد پوشش گیاهی آبی و خشکی، ارتفاع نزدیک ترین گیاه، نوع و عمق گیاه بر حضور لاک پشت خزری در زیستگاه بیش ترین تاثیر را دارند. در این مطالعه بیش ترین تعداد لاک پشت خزری (58%) در قسمت های حاشیه آب که منتهی به مرتع بود و کم ترین تعداد (2%) در خارج از آب مشاهده شد. بیش ترین تعداد لاک پشت خزری (56%) در حاشیه آب به آفتاب گیری می پرداختند و کم ترین تعداد (2%) در خشکی بیرون آب مشغول آفتاب گیری بودند

در این پژوهش، برآورد جمعیت و تعیین نیازهای زیستگاهی گونه سمندر کوهستانی دریوگینNeurergus derjugini derjugini در چشمه ای در روستای ریخلان (منطقه میری سور) در شهرستان مریوان واقع در 125کیلومتری شهرستان سنندج و در غرب استان کردستان انجام شد. مطالعه میدانی به صورت پیمایشی در اردیبهشت 1399 طی 6 سفر میدانی و هر 5 روز یک بار انجام شد. برای برآورد جمعیت از روش صید علامت گذاری، رهاسازی و صید مجدد استفاده شد. زمان مطالعه میدانی در چشمه موردمطالعه از ساعت 14- 11 و با مشارکت 4 نفر انجام شد. صید نمونه ها با دست و علامت گذاری آن ها نیز با استفاده از روش قطع بندانگشتان صورت گرفت. جنسیت نمونه ها با بررسی برجستگی کلوآک مشخص گردید و زیست سنجی گونه شامل: طول و عرض سر، طول و ارتفاع دم، طول پوزه تا مخرج و طول کل بدن، توسط خط کش فلزی، برحسب میلی متر و وزن آن ها توسط ترازوی قابل حمل، با دقت گرم اندازه گیری شدند، سپس هرکدام از نمونه ها در محل صید رهاسازی شدند. پارامتر های زیستگاهی گونه سمندر کوهستانی دریوگین شامل: اسیدیته، اکسیژن محلول و هدایت الکتریکی آب، توسط دستگاه مولتی پارامتر، دمای آب وهوا، توسط دماسنج شیشه ای، اندازه ی جنس بستر، توسط خط کش فلزی و سایر پارامترها مانند درصد تاج پوشش و درصد پوشش گیاهی داخل آب، با مشاهده مستقیم و هم چنین سرعت آب نیز اندازه گیری شدند. جهت تخمین اندازه ی جمعیت موردبررسی، از نرم افزارهای MARK و Ecological Methodology استفاده شد. تجزیه وتحلیل پارامترهای زیستگاهی و تفاوت های زیست سنجی بین جنسیت ها، توسط نرم افزار SPSSو آزمون های آماری: آنالیز واریانس یک طرفه، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون تی، انجام شد. تجزیه وتحلیل نتایج حاصل از بررسی تفاوت های زیست سنجی بین دو جنسیت گونه موردمطالعه نشان داد که جنس ماده، جثه ای بزرگ تر و وزنی بیشتر نسبت به جنس نر دارد و این گونه دارای دوریختی جنسی ازنظر اندازه است. براساس نتایج حاصل از نرم افزار MARK جمعیت سمندر کوهستانی دریوگین در محدوده موردمطالعه با مساحت 1664 مترمربع در زیستگاه میری سور 2554- 2401 فرد تخمین زده شد. هم چنین طبق نتایج نرم افزار Ecological Methodology جمعیت گونه موردبررسی در محدوده موردمطالعه، 2877- 1165 فرد برآورد شد. براساس نتایج بررسی متغیرهای زیستگاهی مشخص شد ویژگی های زیستگاهی مطلوب گونه سمندر کوهستانی دریوگین در محدوده موردمطالعه، آب زلال و شفاف با عمق و جریان کم، میزان اسیدیته 36/8- 23/8، هدایت الکتریکی 331- 292 میکروزیمنس بر سانتی متر مربع، اکسیژن محلول 42/8- 26/7 میلی گرم بر لیتر و دمای آب 5/17- 12 درجه سانتی گراد است. هم چنین عامل ارتفاع تاثیر بسیار زیادی در حضور و تراکم گونه دارد به طوری که با افزایش ارتفاع، تراکم نیز افزایش می یابد.

هدف از این مطالعه بررسی رژیم غذایی و تعیین گستره خانگی گونه لاک پشت مهمیزدار در منطقه حفاظت شده بدر و پریشان است. منطقه حفاظت شده بدر و پریشان در فاصله 12 کیلومتری جنوب شهر قروه و بین استان های کردستان و کرمانشاه قرار دارد. مطالعه میدانی در منطقه مورد مطالعه در طول ترانسکت های تصادفی در بهار و تابستان 1397 و 1398 انجام شد. جهت ثبت اطلاعات خرد زیستگاه لاک پشت ها از پلاتی به شعاع 5/2 متر استفاده گردید. هنگام مشاهده لاک پشت ابتدا توسط دستگاه GPS طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع محل مشاهده و سپس ویژگی های زیستی و زیستگاهی آن ثبت شـد. برای ثبـت دمـای بـدن گونـه و دمـای خـرد زیستگاه آن از دستگاه دماسنج لیزری استفاده شد. بررسی ترکیب رژیم غذایی گونه لاک پشت مهمیزدار به روش تجزیه و تحلیل سرگین و تعیین گستره خانگی خطی به روش نخ و قرقره انجام گرفت. مسیرهای ثبت شده همه لاک پشت ها توسط GPS وارد GIS شد و اندازه گستره خانگی خطی لاک پشت مهمیزدار برآورد گردید. برای تعیین پهنای آشیان بوم شناختی از شاخص های لوینز، شانون-وینر و اسمیت استفاده شد. جهت به دست آوردن اهمیت و ارجحیت طبقه های مواد غذایی از شاخص اهمیت نسبی استفاده گردید. تجزیه و تحلیل داده های بخش زیستگاه با استفاده از سه آزمون تجزیه واریانس یک طرفه، تی تست و کای اسکوئر صورت گرفت. بر اساس نتایج این مطالعه در رژیم غذایی لاک پشت مهمیزدار در منطقه حفاظت شده بدر و پریشان در مجموع 19 گونه گیاهی شناسایی شد. بیشترین شاخص اهمیت نسبی به ترتیب متعلق به تیره گندمیان (Poaceae)، جنس های گون (Astragalus sp) و علف پشمکی (Bromus sp) بودند. پناه گونه لاک-پشت مهمیزدار در منطقه مورد مطالعه گونه گون بوته ای (Astragalus verus) و پس از آن گونه سازو (Juncus sp) که در نزدیکی منابع آبی رشد منطقه رشد می کند و زمانی که در تابستان میزان پوشش گیاهی کم می شود از گونه شبدر (Trifolum sp) برای پناه استفاده می نماید. در این مطالعه بیشترین و کمترین طول کاراپاس لاک پشت مهمیزدار به ترتیب متعلق به جنس ماده (26 سانتی-متر) و لاک پشت نابالغ (5 سانتی متر) بود. نتایج نشان داد طول گستره خانگی خطی برای لاک پشت های نر با میانگین 73/37 متر در روز است در حالی که طول گستره خانگی خطی در لاک-پشت های ماده بزرگ تر از نرها با میانگین 29/44 متر در روز است. حداکثر مسافت برای لاک پشت نر و ماده به ترتیب 73 متر و 68 متر در روز بود. مقادیر شاخص های اسمیت و شانون-وینر نشان داد که گونه لاک پشت مهمیزدار در منطقه مورد مطالعه پهنای آشیان بوم شناختی غذایی گسترده-ای دارد. داده های پایه به دست آمده از این پژوهش می تواند جهت حفاظت موثر و همچنین تهیه برنامه مدیریتی این گونه آسیب پذیر در منطقه حفاظت شده بدر و پریشان به کار رود.

این مطالعه باهدف برآورد جمعیت و تعیین عوامل کلیدی در انتخاب زیستگاه گونه لاک پشت مهمیزدار در منطقه حفاظت شده بدر و پریشان استان کردستان انجام شد. بررسی های میدانی در بهار و تابستان سال های 1398-1397 با استفاده از روش صید- نشانه گذاری- رهاسازی و صید مجدد در طول ترانسکت های خطی با عرض حداقل 10 متر و طول یک کیلومتر انجام و پس از مشاهده گونه، پلاتی به شعاع 2.5 متر به مرکز مشاهده لاک پشت زده شد و مختصات نقطه حضور با GPS ثبت، اطلاعات خرد زیستگاه شامل درصد پوشش گیاهی داخل پلات، درصد بدون پوشش گیاهی داخل پلات، میانگین پوشش گیاهان داخل پلات، گونه های گیاهی غالب داخل پلات و ارتفاع بلندترین گیاه داخل پلات، همچنین ویژگی های زیستی گونه شامل رنگ لاک، طول و عرض مستقیم کاراپاس و پلسترون، سن، وزن و جنسیت گونه در فرم تهیه شده، ثبت گردید. کاراپاس لاک پشت ها با استفاده از لاک ناخن مشکی نشانه گذاری شده و دقیقاً در محل صید رها شدند. برای بررسی انتخاب خرد زیستگاه توسط گونه از داده های مربوط به 102 لا ک پشت مهمیزدار شامل50 نمونه نر، 49 نمونه ماده و 3 نمونه نابالغ با استفاده از آزمون تحلیل مولفه اصلی و برای برآورد جمعیت از داده های مربوط به 45 فرد لاک پشت مهمیزدار با استفاده از روش لینکلن- پترسون استفاده شد. نتایج برآورد جمعیت لا ک پشت مهمیزدار در منطقه حفاظت شده بدر و پریشان نشان داد به طور میانگین اندازه جمعیت گونه 28 فرد در هکتار و اندازه جمعیت در محدوده مطالعاتی با مساحت 3885 هکتار از منطقه حفاظت بدر و پریشان، 108780 لاک پشت مهمیزدار است. نتایج به دست آمده از آزمون آماری PCA نشان داد مهم ترین عامل در انتخاب زیستگاه توسط لاک پشت مهمیزدار در منطقه حفاظت شده بدر و پریشان درصد پوشش گیاهی داخل پلات است هرچه پوشش منطقه متراکم تر باشد امنیت و مقدار غذا در دسترس گونه بیشتر است. همچنین نتایج مشاهدات میدانی نشان داد لاک پشت مهمیزدار بخش هایی از زیستگاه که پوشش گیاهی متراکم بوته ای دارد را به نسبت سایر بخش های زیستگاه ترجیح می دهد. لاک پشت مهمیزدار در منطقه موردمطالعه بیشتر در محدوده ارتفاعی 2300-2200 متر مشاهده شد. بر اساس مشاهدات میدانی زمان اوج فعالیت روزانه گونه در منطقه بدر و پریشان از ساعت 10 تا 14 است. بزرگ ترین لاک پشت مشاهده شده نمونه ماده با طول کاراپاس 26 سانتی‎متر و مسن ترین لاک پشت 20 سال و در هر دو جنس ماده و نر ثبت شد. بر اساس مشاهدات میدانی مهم ترین عامل تهدید گونه در محدوده مطالعاتی فعالیت های انسان شامل: کشاورزی، دامداری، تخریب زیستگاه طبیعی و آتش سوزی است.

هدف این مطالعه بررسی بزرگنمایی زیستی فلزات سنگین کادمیم، سرب و روی در مسیر رژیم غذایی لاک پشت برکه ای خزری و همچنین بررسی رژیم غذایی این گونه در دریاچه ی زریبار واقع در سه کیلومتری غرب شهرستان مریوان در استان کردستان بود. در این پژوهش سفرهای میدانی و نمونه برداری طی شش ماه از پاییز 1396 تا پاییز 1397 با استفاده از تله ی زنده گیر و تور ماهیگیری در دو ایستگاه شمالی و جنوبی دریاچه زریبار انجام شد. هر لاک پشت پس از صید، عکس برداری، نشانه گذاری، اندازه گیری ویژگی های ریختی و زیستگاهی و جمع آوری نمونه مدفوع در محل اولیه رهاسازی شد. برای بررسی رژیم غذایی لاک پشت ها به مدت 48 ساعت در محفظه های جداگانه دارای آب قرار داده شدند و به محض انجام دفع، نمونه مدفوع جمع آوری و داخل الکل هفتاد درصد قرار داده شد. غلظت فلزات سنگین کادمیم، سرب و روی برای نمونه های مدفوع لاک پشت برکه ای خزری، نمونه گیاهان جمع آوری شده و نمونه های آب زیستگاه با استفاده از دستگاه جذب اتمی بررسی شد. تجزیه وتحلیل آماری از طریق آزمونt، بلوک های کاملاً تصادفی، t تک نمونه ای و همبستگی پیرسون صورت گرفت. طبق نتایج به دست آمده هفت گونه ی گیاهی Phragmites australis، Nymphea alba، Thypha latifolia، Juncus littoralis، Cyperus longus، Salix sp، Aroundo donax در رژیم غذایی لاک پشت برکه ای خزری مشاهده شد که در میان آن ها گونه ی گیاهی غالب، گونه ی نی Phragmites australis بود. در این مطالعه مقدار فلزات سنگین کادمیم، روی، سرب در نمونه آب کمتر از حد استاندارد ایران و جهان بودند. نتایج نشان داد در ایستگاه اول بیشترین میزان تجمع فلزات سنگین از آب به گیاه نی برای فلز سرب 5/100 میکروگرم بر گرم در وزن خشک، در ایستگاه دوم بیشترین تجمع زیستی از آب به گیاه لویی برای فلز کادمیم 320 میکروگرم بر گرم وزن خشک بود. مقدار تجمع زیستی فلزات از گیاه به مدفوع لاک پشت در ایستگاه اول مربوط به فلز روی در گیاه لویی 40/1 میکروگرم بر گرم وزن خشک، در ایستگاه دوم از گیاه نیلوفر سفید برای فلز سرب 97/3 میکروگرم بر گرم وزن خشک بود. طی کل مسیر غذایی آب به گیاه و گیاه به مدفوع لاک پشت برکه ای خزری در ایستگاه اول برای فلز روی در گیاه نی و لویی، روند افزایشی رخ داد در ایستگاه دوم فلز کادمیم در هر سه گونه گیاهی نی، لویی و نیلوفر سفید روند تجمعی را نشان داد، فلز سرب در گیاه نی و فلز روی در گیاه نی طی زنجیره غذایی لاک پشت برکه ای خزری از آب به گیاه و گیاه به بدن روند افزایشی داشت. بنابراین پدیده ی بزرگنمایی زیستی در مسیر رژیم غذایی لاک پشت برکه ای خزری در دریاچه ی زریبار رخ داده است.

لاک پشت فراتی (Rafetus euphraticus) تنها لاک پشت لاک نرم ایران است و عوامل تهدید متعدد در کل گستره پراکنش این گونه موجب شده است تا در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت در رده در معرض خطر انقراض قرار گیرد. در این پژوهش ویژگی های زیستگاهی و عوامل تهدید لاک پشت فراتی در فصل بهار، تابستان و پاییز سال 1396 و بهار و تابستان 1397در تالاب هورالعظیم استان خوزستان موردبررسی قرار گرفت. ثبت ویژگی های زیستگاهی گونه به صورت مشاهده مستقیم و تصادفی در منطقه موردمطالعه انجام شد. در طول مطالعه میدانی، مناطق و سواحل مناسب تخم گذاری لاک پشت فراتی در فصل زادآوری بررسی و پس از مشاهده لانه از محل لانه، تخم ها، جنس بستر و پوشش گیاهی تصویربرداری و ویژگی های زیستگاهی، مشخصات لانه و تخم های لاک پشت فراتی اندازه گیری و ثبت شد. هم چنین از محل لانه نمونه خاک از عمق های 20، 40 و 60 سانتی متری از زمین در نزدیک ترین نقطه به لانه جهت بررسی بافت خاک تهیه و به آزمایشگاه منتقل شد. برای بررسی عوامل تهدید گونه علاوه بر مشاهدات میدانی از پرسشنامه استفاده و مصاحبه حضوری با صیادان منطقه انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم بخش هایی از زیستگاه تالابی که دارای جریان آب آرام، کم عمق همراه با پوشش گیاهی گز، نی، سازو، علف شوره و سیاه شور با تراکم زیاد و جنس ساحل شنی و ماسه ای را نسبت به سایر بخش های زیستگاه ترجیح می دهد. بر اساس نتایج بررسی لانه های لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم میانگین نزدیک ترین فاصله آب تا لانه ( X ̅± SD) 63/98 ± 286 سانتی متر، نزدیک ترین پوشش گیاهی درختچه ای-علفی 54/115 ± 105 سانتی متر و درصد پوشش گیاهی محل لانه 64 درصد است. هم چنین نتایج نشان داد جنس خاک مناسب لانه سازی لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم دارای بافت 5/62 درصد لوم، 25 درصد لومی رسی شنی و 5/12 درصد شنی لومی، میانگین شیب 99/15 ± 5 /37 درصد، همراه با پوشش گیاهی 46 درصد گز، 29 درصد علف شوره و 25 درصد نی با تراکم پوشش گیاهی 64 درصد است. در این مطالعه جهت غالب دهانه لانه به سمت جنوب و سپس جهت جنوب شرق بود و میانگین تعداد تخم در هر لانه 78/6 ± 54/16با میانگین قطر 18/0 ± 85/2 سانتی متری، وزن 97/4 ± 47/15 گرم و دمای 6/3 ± 7/34 درجه سانتی گراد و حفره لانه دارای میانگین عمق76/2 ± 6/16، طول 85/2 ± 8/13 و عرض 56/2 ± 3/12 سانتی متر بود. بر اساس نتایج این مطالعه از میان پارامترهای شیب، تراکم و نوع پوشش گیاهی، فاصله لانه تا آب و پوشش گیاهی، جهت دهانه لانه و هم چنین بافت خاک با توجه به مقدار واریانس به دست آمده در نرم افزار R فاصله لانه از آب به عنوان مهم ترین عامل در انتخاب محل لانه لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم است. هم چنین به ترتیب بافت خاک، جهت، تراکم و فاصله با پوشش گیاهی و شیب در رتبه های بعدی قرار دارند. مهم ترین عوامل تهدید لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم به ترتیب اولویت جاده سازی، تعارض بین گونه و صیادان، آلودگی نفتی و کم آبی است.

لاک پشت فراتی (Rafetus euphraticus) تنها لاک پشت لاک نرم ایران است و عوامل تهدید متعدد در کل گستره پراکنش این گونه موجب شده است تا در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت در رده در معرض خطر انقراض قرار گیرد. در این پژوهش ویژگی های زیستگاهی و عوامل تهدید لاک پشت فراتی در فصل بهار، تابستان و پاییز سال 1396 و بهار و تابستان 1397در تالاب هورالعظیم استان خوزستان موردبررسی قرار گرفت. ثبت ویژگی های زیستگاهی گونه به صورت مشاهده مستقیم و تصادفی در منطقه موردمطالعه انجام شد. در طول مطالعه میدانی، مناطق و سواحل مناسب تخم گذاری لاک پشت فراتی در فصل زادآوری بررسی و پس از مشاهده لانه از محل لانه، تخم ها، جنس بستر و پوشش گیاهی تصویربرداری و ویژگی های زیستگاهی، مشخصات لانه و تخم های لاک پشت فراتی اندازه گیری و ثبت شد. هم چنین از محل لانه نمونه خاک از عمق های 20، 40 و 60 سانتی متری از زمین در نزدیک ترین نقطه به لانه جهت بررسی بافت خاک تهیه و به آزمایشگاه منتقل شد. برای بررسی عوامل تهدید گونه علاوه بر مشاهدات میدانی از پرسشنامه استفاده و مصاحبه حضوری با صیادان منطقه انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم بخش هایی از زیستگاه تالابی که دارای جریان آب آرام، کم عمق همراه با پوشش گیاهی گز، نی، سازو، علف شوره و سیاه شور با تراکم زیاد و جنس ساحل شنی و ماسه ای را نسبت به سایر بخش های زیستگاه ترجیح می دهد. بر اساس نتایج بررسی لانه های لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم میانگین نزدیک ترین فاصله آب تا لانه ( X ̅± SD) 63/98 ± 286 سانتی متر، نزدیک ترین پوشش گیاهی درختچه-ای-علفی 54/115 ± 105 سانتی متر و درصد پوشش گیاهی محل لانه 64 درصد است. هم چنین نتایج نشان داد جنس خاک مناسب لانه سازی لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم دارای بافت 5/62 درصد لوم، 25 درصد لومی رسی شنی و 5/12 درصد شنی لومی، میانگین شیب 99/15 ± 5 /37 درصد، همراه با پوشش گیاهی 46 درصد گز، 29 درصد علف شوره و 25 درصد نی با تراکم پوشش گیاهی 64 درصد است. در این مطالعه جهت غالب دهانه لانه به سمت جنوب و سپس جهت جنوب شرق بود و میانگین تعداد تخم در هر لانه 78/6 ± 54/16با میانگین قطر 18/0 ± 85/2 سانتی متری، وزن 97/4 ± 47/15 گرم و دمای 6/3 ± 7/34 درجه سانتی گراد و حفره لانه دارای میانگین عمق76/2 ± 6/16، طول 85/2 ± 8/13 و عرض 56/2 ± 3/12 سانتی متر بود. بر اساس نتایج این مطالعه از میان پارامترهای شیب، تراکم و نوع پوشش گیاهی، فاصله لانه تا آب و پوشش گیاهی، جهت دهانه لانه و هم چنین بافت خاک با توجه به مقدار واریانس به دست آمده در نرم افزار R فاصله لانه از آب به عنوان مهم ترین عامل در انتخاب محل لانه لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم است. هم چنین به ترتیب بافت خاک، جهت، تراکم و فاصله با پوشش گیاهی و شیب در رتبه های بعدی قرار دارند. مهم ترین عوامل تهدید لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم به ترتیب اولویت جاده سازی، تعارض بین گونه و صیادان، آلودگی نفتی و کم آبی است.

در این مطالعه برآورد سطح آلودگی فلزات سنگین در دریاچه زریبار با استفاده از لاک پشت برکه ای خزری (Mauremeys caspica) در تابستان و پاییز 1396 انجام شد. پس از صید لاک پشت ها از 5 نقطه (شمال، جنوب، شرق، غرب و جنوب غربی) دریاچه طول و عرض جغرافیایی با کمک دستگاه GPS ثبت شد و ویژگی های ریخت شناسی گونه و وزن لاک پشت با دقت 1/0 گرم اندازه گیری شد. با استفاده از سیم چین به مقدار یک گرم وزن تر به صورت عرضی از لاک لاک پشت برکه ای خزری نمونه برداری شد و همچنین به مقدار 5 سی سی خون از هر لاک پشت گرفته شد. جنسیت نمونه ها از طریق انحنای پلاسترون تشخیص داده شد و پس از آن همه لاک پشت ها حداکثر پس از 2 ساعت در محل صید شده رهاسازی شدند. پس از هضم اسیدی نمونه های لاک و خون در آزمایشگاه، با استفاده از دستگاه جذب اتمی (مدل واریان 220) غلظت فلزات سنگین قرائت شد. تجزیه و تحلیل داده های بخش فلزات سنگین با استفاده از نرم افزار SPSS 20 صورت گرفت. برای برآورد ارتباط بین داده های به دست آمده و مقایسه آن ها از آزمون های: تجزیه واریانس یک طرفه، دانکن، آزمون t، آزمون همبستگی پیرسون و آزمون t هتلینگ استفاده شد. نتایج نشان داد، بین غلظت فلزات سنگین در بافت های لاک و خون تفاوت آماری معنی داری وجود دارد. اما بین ایستگاه ها ی مورد مطالعه و میزان غلظت فلزات سنگین تفاوت آماری معنی داری وجود ندارد. در این مطالعه بیشترین میزان جذب فلز مربوط به فلز روی و در بافت لاک مشاهده گردید. براساس این مطالعه لاک می تواند به عنوان یک بافت مناسب جهت برآورد غلظت فلزات سنگین در لاکپشت خزری مورد استفاده قرار گیرد.

در این مطالعه ویژگی های زیستگاهی و رژیم غذایی لاک پشت مهمیزدار در منطقه صلوات آباد در بیست کیلومتری جنوب شرق شهر سنندج استان کردستان بررسی شد. مطالعه میدانی به صورت پیمایشی و روش ترانسکت خطی در تابستان 1395 و بهار 1396 انجام شد. برای ثبت اطلاعات خرد زیستگاه از پلات دایره ای استفاده شد، پلات ها به شعاع 5/2 متر به مرکز محل مشاهده گونه زده شدند. هنگام مشاهده گونه اطلاعات ریخت شناسی شامل طول مستقیم کاراپیس، عرض مستقیم کاراپیس، طول مستقیم پلاسترون، عرض مستقیم پلاسترون، ارتفاع لاک و وزن نمونه ها اندازه گیری شد. جنسیت از طریق انحنای پلاسترون و سن گونه نیز از طریق شمارش تعداد دوایر هر اسکوییت مشخص شد. پارامترهای زیستگاهی ثبت شده در پلات ها شامل درصد دارای پوشش گیاهی، درصد بخش های فاقد پوشش، میانگین ارتفاع گیاهان و نوع گونه های گیاهی و گونه های گیاهی غالب است. همچنین ارتفاع از سطح دریا، طول و عرض جغرافیایی با کمک دستگاه GPS و دمای بدن لاکپشت ها و دمای خرد زیستگاه با استفاده از دستگاه ترمومتر لیزری ثبت شدند. پس از تهیه عکس، نشانه گذاری و اندازه گیری، نمونه های صید شده در محل صید رهاسازی شدند. تجزیه و تحلیل داده های بخش زیستگاهی توسط نرم افزار SPSSو آزمون های آماری: آنالیز واریانس یک طرفه، آزمون مربع کای دو، کای اسکویر یک طرفه و آزمون تی انجام شد. برای بررسی رژیم غذایی نمونه های مدفوع جمع آوری شده با استفاده از الکل هفتاد درصد فیکس شدند سپس به آزمایشگاه انتقال داده شده و با کمک لوپ با بزرگنمایی x400 گونه های گیاهی شناسایی شدند. پس از شناسایی گیاهان، از شاخص اهمیت نسبی (IRI) برای تعیین میزان اهمیت و ارجحیت مواد غذایی استفاده شد. درمجموع در رژیم غذایی لاک پشت مهمیزدار در منطقه صلوات آباد شانزده گونه گیاهی شناسایی شد، بیشترین اهمیت و شاخص نسبی به ترتیب متعلق به گونه های گیاهی انگور (Vitis vinifera) شیر سگ(Euphorbia) و قیاق (Sorghom halepense) بودند. نتایج این مطالعه نشان داد این لاک پشت از گون بوته ای (Astragalus verus) به عنوان پناه استفاده می کند. همچنین نتایج نشان داد لاک پشت مهمیزدار بیشتر بخش های مرتعی مسطح و نزدیک منابع آبی با ارتفاع بین 1700 تا 1750 متر زیستگاه را در منطقه صلوات آباد ترجیح می دهد.

مطالعه حاضر با هدف بررسی جایگاه تاکسونومیک گونه کفتار راه راه ایرانی با استفاده از دو ژن میتوکندریایی Cyt b و ND2 در ایران انجام شد. برای این منظور DNA مورد نیاز از بافت سی نمونه گونه کفتار راه راه ایرانی از سطح دوازده استان کشور استخراج شد. استخراج DNA به روش استخراج نمکی صورت پذیرفت. از فراخانواده گربه شکلان و از جنس کفتار ها تنها گونه کفتار راه راه در ایران زیست می کند که به دلیل وجود توزیع جغرافیایی این گونه در ایران و از سوی دیگر تنوع زیستگاهی بالا در گستره ی کشور ایران، به نظر می رسید که تنوع ژنتیکی بالایی در جمعیت های این گونه مشاهده شود. اما با انجام این مطالعه و بررسی 28 نمونه بافت عضله گونه کفتار راه راه ایرانی با استفاده از دو ژن Cyt b و ND2 به ترتیب با طول های 473 و 404 جفت نوکلئوتید، مشخص شد که تنوع ژنتیکی در بین جمعیت های گونه کفتار راه راه ایران اندک و بین صفر تا حداکثر 0.004 متغیر است. برای بررسی جایگاه تاکسونومیک گونه کفتار راه راه ایرانی درختان فیلوژنیکی با استفاده از روش های اتصال همسایگی، تکامل کمینه، و حداکثر تشابه برای مقایسه توالی ها با استفاده از نرم افزار Mega 6 و هم چنین حداکثر تشابه با استفاده از نرم افزار Mr.bayes با 1000 جای گشت بر اساس ترکیب دو ژن ترسیم شدند. نمونه های مورد مطالعه در این بررسی در تمام درخت های ترسیم شده به همراه تنها نمونه توالی ثبت شده برای این گونه در بانک ژن همگی در یک کلاد قرار گرفتند و نتایج حاصل از ترسیم تمامی درخت ها ترسیم شده مشابه بوده و تایید کننده یکدیگر بودند؛ نتایج نشان داد که همه نمونه های مورد مطالعه در این تحقیق متعلق به یک گونه هستند.

مطالعه حاضر با هدف بررسی جایگاه تاکسونومیک گونه گربه جنگلی ایران با استفاده از دو ژن میتوکندریایی Cytb و NADH5 در ایران انجام شد. به منظور استخراج DNA، 28 نمونه بافت عضله از 16 استان ایران جمع آوری شد. استخراج DNA به روش استخراج نمکی صورت پذیرفت. از فراخانواده گربه شکلان و از جنس Felis، 5 گونه در ایران زیست می کند که فراوان ترین آن ها به لحاظ پراکنش جغرافیایی گربه جنگلی است. به دلیل توزیع جغرافیایی وسیع این گونه در ایران و از سوی دیگر تنوع زیستگاهی بالا در گستره کشور ایران، به نظر می رسید که تنوع ژنتیکی بالایی در جمعیت های این گونه مشاهده شود. اما با انجام این مطالعه و بررسی 28 نمونه بافت عضله گونه گربه جنگلی با استفاده از ژن cytb و 30 نمونه با استفاده از ژن NAD5 به ترتیب با طول های 516 و 198 جفت نوکلئوتید، مشخص شد که تنوع ژنتیکی بین جمعیت های گونه گربه جنگلی ایران بسیار اندک است. برای بررسی جایگاه تاکسونومیکی و تعیین روابط فیلوژنتیکی گربه جنگلی از نذپرم افزار Mega و براساس مدل های حداکثر احتمال، نزدیگترین همسایه و ماکزیمم پارسیمونی استفاده شد. همچنین از نرم افزار Mrbayes برای ترسیم درخت حداکثر احتمال با بوت استرپ 1000 برای هر دو ژن به صورت ترکیبی برای ژن های cytb و NADH5 ترسیم شد. نتایج حاصل از ترسیم درختان تبارشناسی، عدم وجود تنوع ژنتیکی قابل ملاحظه بین جمعیت های گربه جنگلی ایران را تایید کرد. شبکه هاپلوتایپی با نرم افزار Network رسم شد. جمعیت گربه جنگلی ایران دارای 4 هاپلوتایپ مختلف است که جمعیت نیمه شمالی یک هاپلوتایپ بزرگ را تشکیل داد و سایر هاپلوتایپ ها از آن مشتق شده اند.

در این مطالعه اثر آتش سوزی بر فراوانی و غنای گونه ای خزندگان منطقه جنگلی برقرو در 65 کیلومتری شمال شهر سنندج استان کردستان بررسی شد. بررسی منطقه به صورت پیمایشی و با استفاده از تله های چاله ای در منطقه آتش گرفته (زمان آتش سوزی تابستان 1394) و منطقه شاهد انجام شد. در هر منطقه به مساحت بیست و دو هکتار، 24 عدد لوله پلاستیکی پولیکا با قطر 20 و ارتفاع 40 سانتی متر به عنوان تله های چاله ای به صورت تصادفی، داخل زمین جاگذاری شدند. مطالعه میدانی از فروردین تا اواخر مهرماه 1395و از ساعت هشت صبح تا پنج بعدازظهر انجام گرفت. خزندگان پس از شناسایی، تهیه عکس و اندازه گیری در محل صید رهاسازی شدند. در محل مشاهده گونه ها متغیرهای زیستگاهی شامل: پوشش گیاهی و جنس بستر به تفکیک لاش برگ، رسی، قلوه سنگ و رسی، سنگی و صخره ای، پناه در دسترس گونه در اطراف تله چاله ای به تفکیک: سنگ، بوته، شاخه درخت و هم چنین ارتفاع از سطح دریا ثبت شد. میزان تنوع گونه ای توسط شاخص های سیمپسون و شانن-واینر و مقدار یکنواختی با استفاده از شاخص های سیمپسون، کامارگو و اسمیت و ویلسون برآورد شدند، هم چنین برای محاسبه غنا از شاخص های مارگالف و منهینیک استفاده شد. تعیین شاخص های تنوع و یکنواختی گونه ای توسط نرم افزار تنوع زیستی Ecological Methodology صورت گرفتند. بازه زمانی مطالعات میدانی بر اساس تعداد گونه های مشاهده شده به دو فصل مناسب و نامناسب تقسیم شد. درمجموع 78 خزنده متعلق به 6 گونه، 6 جنس و 3 خانواده شامل گونه های: لاسرتای کردستان (Timon kurdistanica)، سوسمار مار چشم زیبا (Ophisops elegans)، اسکینک مار چشم آسیایی (Ablepharus pannonicus)، لاسرتای سه خطی (Lacerta media)، اسکینک پابلند اشنایدر (Eumeces schneideri) و لاک پشت مهمیز دار (Testudo graeca) مشاهده شد. در بخش هایی از زیستگاه که پوشش گیاهی درختی و درختچه ای است به علت وجود لاش برگ به عنوان پناه و محل یافتن غذا برای خزندگان، گونه ها و تعداد نمونه های بیش تری مشاهده گردید. این مطالعه نشان داد تله های چاله ای ابزار بسیار مناسبی برای صید لاسرتای کردستان است گونه ای که به شدت وابسته به درختان بلوط بوده و مشاهده و مخصوصاً صید آن با استفاده از سایر روش ها بسیار دشوار است. بر اساس آزمون فریدمن در فصل نامناسب و مناسب تاثیر دما بر فراوانی گونه ای معنی دار بود. نتایج